Συμβαίνει συχνά τα σημαίνοντα ενός μικρού κι ενός μεγάλου γεγονότος να συγχέονται ασυνείδητα μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο , έτσι ώστε το σημαίνον του ενός να επηρεάζει καταλυτικά το σημαινόμενο του άλλου . Πρόκειται για αυτό που ο Ουμπέρτο Έκο ονομάζει πολύ επιτυχημένα «σημειολογικό βραχυκύκλωμα». Σε αυτή την περίπτωση , κάτι εντελώς μηδαμινό μπορεί εκληφθεί ως γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας ή αντιστρόφως κάτι καθοριστικό για την ανθρώπινη ύπαρξη να υποτιμηθεί με κραυγαλέο τρόπο .
Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι η παραπάνω σύγχυση δεν προκαλείται απαραίτητα από την επίδραση ενός εξωτερικού παράγοντα , ας πούμε μιας τέλεια οργανωμένης προπαγανδιστικής μηχανής ,αλλά από τη στιγμιαία δυσλειτουργία κάποιων νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου , τα οποία δεν αποκωδικοποιούν σωστά το μήνυμα που λαμβάνουν από τα σημαίνοντα μέσω των αισθητηρίων οργάνων. Το ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι πολλές φορές αυτό το στιγμιαίο λάθος έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει ένα κομβικό σημείο για την εξέλιξη του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς μιας ανθρώπινης μονάδας ή ενός συνόλου.
Μια σύγχυση σημείων μπορεί , για παράδειγμα , να ωθήσει κάποιον να ερμηνεύσει το χαμόγελο μιας χήρας κατά τη διάρκεια μιας κηδείας ως δείγμα αδιαφορίας απέναντι στον νεκρό σύζυγό της , αλλά μπορεί εξίσου να κάνει κάποιον άλλο να αντιλαμβάνεται την υγρασία στην επιφάνεια της εικόνας ενός αγίου ή μίας αγίας ως θαύμα . Συνεπώς , τα ιδεολογικά βραχυκυκλώματα καθορίζουν συχνά μία ευρεία κλίμακα ανθρώπινων εκδηλώσεων , από τις απλούστερες αποφάσεις και επιλογές μας μέχρι τις βαθύτερες ρίζες της ψυχοσύνθεσης και κοσμοαντίληψής μας . Κάπως έτσι γεννιούνται προκαταλήψεις, ιδεοληψίες , στερεότυπα , δογματικές εμμονές, ενοχικά σύνδρομα , φοβίες , θρησκευτικές πεποιθήσεις , αναπαραστάσεις θαύματος , ρατσιστικά συναισθήματα, μεγαλεπήβολοι στόχοι και οράματα. Από μία αθώα και περίπου αστεία συμπλοκή ερεθισμάτων , που αν σε κάθε αποφασιστική καμπή της ζωής μας είχαμε την εντιμότητα να επιστρέψουμε και να κοιτάξουμε το αίτιο που την πυροδότησε, θα ξεσπάγαμε σε τρανταχτά γέλια για την αφελή μας εξαπάτηση. Αλλά σπανίως κάνουμε τον κόπο να δούμε τη ζωή μας με μία αιτιοκρατική ψυχρότητα , η οποία , ωστόσο , θα μας έσωζε από πολλές αστοχίες στην οικοδόμηση της προσωπικότητάς μας.
Ακόμη κι όταν αντιλαμβανόμαστε αυτή την πλάνη, σπεύδουμε να την προσπεράσουμε με μία τάση επιείκειας προς τον εαυτό μας ( άνθρωπος είμαι , τι πιο φυσικό από το να βρεθώ σε μια στιγμή σύγχυσης και να κάνω ένα διανοητικό σφάλμα ), χωρίς να μετράμε το μέγεθος της ζημιάς ή να αναζητούμε έναν μηχανισμό που θα προλαμβάνει στο μέλλον ανάλογα παραστρατήματα . Κάπως έτσι χτίζεται σωρευτικά μέσα μας ένας σκληρός τοίχος από συνεχόμενα βραχυκυκλώματα . Το μικρό σημείο παριστάνει τον γίγαντα ή το μεγάλο τρώει το μικρό . Μια κυκλοτερής κίνηση όπου το κεφάλι σκέφτεται με τον τρόπο της ουράς κι η ουρά κομπάζει πως κρατάει τα σκήπτρα της όρασης .
Κώστας Τσιαχρής
